31 August 2009

Μικροσκόπιο αποκαλύπτει την ανατομία ενός μορίου

...
Ερευνητές της IBM κατάφεραν να απεικονίσουν με πρωτοφανή ακρίβεια τη χημική δομή ενός μορίου. Στις εικόνες που έδωσε το βελτιωμένο «μικροσκόπιο ατομικής δύναμης» διακρίνονται πεντακάθαρα οι θέσεις των ατόμων.

Η έρευνα, που δημοσιεύεται στο περιοδικό Science, ωθεί τις τεχνολογίες μικροσκοπίας στα άκρα και υπόσχεται να βοηθήσει σημαντικά τη βιομηχανία νανοτεχνολογίας, η οποία αναπτύσσει υλικά και συσκευές μεγέθους λίγων εκατομμυριοστών του χιλιοστού.

Περίπου όπως οι ακτίνες Χ διαπερνούν το σώμα και δίνουν εικόνες της εσωτερικής ανατομίας, το μικροσκόπιο ατομικής δύναμης μπορεί τώρα να βλέπει «μέσα» από τα νέφη ηλεκτρονίων που περιβάλλουν τα μόρια για να απεικονίζει την ατομική ραχοκοκαλιά τους.

Το δείγμα ου εξετάστηκε σε αυτή την περίπτωση ήταν το πεντακένιο, ένα μακρόστενο μόριο μήκους 1,4 νανομέτρων αποτελούμενο από 22 άτομα άνθρακα και 12 άτομα υδρογόνου.

Στις εικόνες διακρίνονται εξάγωνα σχήματα που αντιστοιχούν στους πέντε δακτύλιους άνθρακα που υπάρχουν στο πεντακένιο. Ακόμα και οι θέσεις των ατόμων υδρογόνου (των μικρότερων ατόμων που υπάρχουν) μπορούν να υπολογιστούν με βάση την εικόνα.

Το AFM βασίζεται σε μια μικροσκοπική μεταλλική ακίδα που πλησιάζει το δείγμα σε πολύ μικρή απόσταση και μετρά τις δυνάμεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στην ακίδα και το δείγμα.

Για να αυξήσουν την ανάλυση του συστήματος, οι ερευνητές χρειάστηκε να σταθεροποιήσουν το μικροσκόπιο και κυρίως να τελειοποιήσουν το σχήμα της ακίδας και την τροποποίησαν χημικά, ώστε να μπορεί να πλησιάσει ακόμα περισσότερο το δείγμα, σε απόσταση μόλις ενός νανομέτρου, χωρίς να κολλήσει πάνω του.

Το AFM λειτούργησε σε συνθήκες κενού και θερμοκρασίας -268 βαθμών Κελσίου, κοντά στο απόλυτο μηδέν. Το νέο πείραμα του ερευνητικού κέντρου της IBM στη Ζυρίχη βασίστηκε σε προηγούμενη έρευνα της IBM που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο, και αυτή στο Science.

Σε εκείνη την περίπτωση οι ερευνητές χρησιμοποίησαν το AFM για να μετρήσουν τα ηλεκτρικά φορτία ατόμων -η κατανόηση της μεταφοράς φορτίων σε ατομικό επίπεδο έχει κρίσιμη σημασία για τις νανοσυσκευές που θα διαδεχθούν τα σημερινά τσιπ υπολογιστών.

(Newsroom ΔΟΛ, 30/8/2009)

30 August 2009

Γυρνάει πίσω το ρολόι της εξέλιξης;

(ΒΗΜΑ, 28/8/2009)

Με βάση την κρατούσα θεωρία ότι τα σημερινά πτηνά κατάγονται από τους δεινοσαύρους, ομάδα ερευνητών με επικεφαλής ένα Καναδό παλαιοντολόγο έχει ξεκινήσει την προσπάθεια αντιστροφής του μηχανισμού της εξέλιξης. Ο Χανς Λάρσον του Πανεπιστημίου Μακ Γκιλ στον Καναδά πιστεύει ότι το γονιδίωμα των πτηνών περιέχει ακόμη και σήμερα χαρακτηριστικά των δεινοσαύρων που εξαφανίστηκαν πριν από εκατομμύρια χρόνια.

Έτσι, με γενετικές παρεμβάσεις σε αβγά κότας οι ερευνητές θα προσπαθήσουν να δημιουργήσουν υβρίδια στα οποία τα κλωσόπουλα θα έχουν ανατομικά χαρακτηριστικά ερπετών!

Ο Λάρσον μελετά την εξέλιξη των πτηνών εδώ και δέκα χρόνια και έχει ανακαλύψει εννέα είδη δεινοσαύρων και πέντε εξαφανισμένων ειδών κροκοδείλου. Το νέο του εγχείρημα χρηματοδοτείται από διάφορους φορείς, ανάμεσα στους οποίους το καναδικό Συμβούλιο Φυσικών Επιστημών και Μηχανικής και ο οργανισμός του Νational Geographic.

Ο Καναδός επιστήμονας έσπευσε πάντως να τονίσει ότι η έρευνα μόλις ξεκίνησε και θα περάσει πολύς καιρός ώσπου να υπάρχουν κάποια αποτελέσματα, αν υπάρξουν φυσικά...
Αν λειτουργήσει αυτό το σχέδιο, στο απώτερο μέλλον θα είναι δυνατόν να αναπαραχθούν όλοι οι χαμένοι κρίκοι της εξέλιξης, όλα τα ζωικά και φυτικά είδη που έχουν εξαφανιστεί...

29 August 2009

Τρωγλοδυτικές παραδόσεις...

...
Σε παλαιότερη ανάρτηση έγινε αναφορά στις σήραγγες της Καππαδοκίας και τα λίθινα μνημεία του Göreme (παλιά: Ματιανά) με τις φυσικές στήλες από πέτρωμα tuff. Ανάλογη αλλά ύστερη τρωγλοδυτική παράδοση υπάρχει και στην βορειοανατολική Περσία, όπου προσφέρονται γι' αυτό το σκοπό τα πετρώματα. Ακολουθούν σχετικές φωτογραφίες:

(click)

::

::


Βίντεο του antonix για την βραχογλυπτική στη Lalibela της Αιθιοπίας:



27 August 2009

Η αντιπαράθεση θρησκείας και επιστήμης

(του Τάσου Καφαντάρη, ΒΗΜΑ, 23/8/2009)

Αν αποζητεί κάποιος μια Βίβλο όπου έχει καταγραφεί με ιστορική έρευνα όλη η πορεία συγκρουσιακής συνύπαρξης της θρησκείας με την επιστήμη, αυτή δεν είναι άλλη από το βιβλίο του καθηγητή στο βρετανικό Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ Τζον Μπρουκ. Πρόκειται για ένα ψύχραιμο οδοιπορικό στο πώς ακριβώς ανέβλυσε η επιστήμη από την ευρωπαϊκή Αναγέννηση, ποιες ήταν οι σχέσεις εξάρτησής της από τους χορηγούς της- τους αστούς εμπόρους που τη χρηματοδοτούσαν και τους μητροπολίτες που την πρωτοφιλοξένησαν έως τον σημερινό «βυζαντινισμό» που εξακολουθεί να διαπλέκει τις σχέσεις αυτές.

Ωστόσο το οδοιπορικό αυτό δεν είναι στεγνά ιστορικό. Εξηγούνται με σαφήνεια οι λεπτές διαφοροποιήσεις που σταδιακά επέρχονταν στο σκεπτικό και στην επιχειρηματολογία επιστημόνων και θεολόγων, παρατίθεται η ουσία της συμβολής κάθε νέας θεωρίας και διαλύονται πάμπολλοι μύθοι που συνεχίζουν να κυκλοφορούν γύρω από τις «νίκες» της κάθε πλευράς. Η πληρότητα της καταγραφής του Μπρουκ φαίνεται από τους τίτλους των κεφαλαίων του: Αλληλεπίδραση επιστήμης και θρησκείας, Επιστήμη και θρησκεία κατά την επιστημονική επανάσταση, Σύγκριση μεταξύ επιστημονικής και θρησκευτικής μεταρρύθμισης, Θεϊκή δράση σε ένα μηχανιστικό Σύμπαν, Επιστήμη και θρησκεία κατά τον Διαφωτισμό, Η τύχη και η λειτουργία της φυσικής θεολογίας, Θρησκευτική πίστη και ιστορικές επιστήμες, Εξελικτική θεωρία και θρησκευτική πίστη, Επιστήμη και θρησκεία στον εικοστό αιώνα.

Καταλήγει με πληρέστατη βιβλιογραφία, πηγές παραθεμάτων και ευρετήριο όρων και ονομάτων. Ενα εγκυκλοπαιδικό θα λέγαμε πόνημα, απαραίτητο τόσο σε επιστημονικές όσο και σε θεολογικές βιβλιοθήκες, γραμμένο όμως με τρόπο κατανοητό και από τον απλό απόφοιτο λυκείου.

Από τον τίτλο και μόνο καταλαβαίνει κανείς ότι το βιβλίο αυτό εστιάζει στην αντιπαράθεση του δημιουργισμού με τον δαρβινισμό. Ωστόσο ο γεωπόνος-θεολόγος- καθηγητής της Ιστορίας των Επιστημών και... δομινικανός μοναχός Ζακ Αρνώ ξαφνιάζει με την καταλυτική δύναμη της πένας του, που διαπερνά όλο το φάσμα αντιπαράταξης επιστήμης- θρησκείας.

Η έκπληξη δεν προέρχεται μόνο από τον μυθιστορηματικά εμπνευσμένο τρόπο γραφής του ή από τα δυσεύρετα στοιχεία που παραθέτει για τις κατά καιρούς θέσεις της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά και από την προσωπική του γενναία στάση, που ορθώνεται μέσα από τους σχολιασμούς του. Το εντυπωσιακό είναι ότι τίποτε από όλα αυτά δεν θα είχε συμβεί- ούτε καν το βιβλίοαν οι δημιουργιστές δεν είχαν προσπαθήσει να εντάξουν τον συγγραφέα στο στρατόπεδό τους. Η επαφή ώθησε τον Αρνώ να εντρυφήσει στις σκέψεις και στις δοξασίες τους, με αποτέλεσμα να τον... κατατρομάξουν: Παρά την κοπιώδη προσπάθειά του να μείνει αντικειμενικός κριτής των δύο θεωρήσεων του κόσμου, είναι ο πρώτος ιερωμένος που καταγγέλλει ότι οι δημιουργιστές επιδιώκουν την εγκαθίδρυση θεοκρατικών καθεστώτων στη Δύση!

Κατά την άποψή μου, πρόκειται για ένα ριζοσπαστικό όσο και απολαυστικά ενημερωτικό ανάγνωσμα, χρήσιμο όσο ελάχιστα βιβλία για όλους μας. Ιδίως οι πολιτικοί μας, αν δεν το διαβάσουν... θα εκπλαγούν από τις μελλοντικές εξελίξεις.

Ο πολυγραφότατος Πολ Ντέιβις είναι καθηγητής Φυσικής Φιλοσοφίας στο αυστραλιανό Πανεπιστήμιο ΜacQuarie. Το βιβλίο του μπορεί να θεωρηθεί συμπληρωματικό των προηγουμένων τόσο από την εστίασή του στη φυσική όσο και από το διαφορετικό πρίσμα θεώρησής του. Δεν επιχειρεί διόλου να ασχοληθεί με τις αιτιάσεις των δημιουργιστών, αλλά να εξηγήσει το μοντέλο του κόσμου που δομεί η επιστήμη και- μόνο τότετην πιθανή θέση του Θεού σε αυτό.

Ως θεματικούς του άξονες για την ανάπτυξη του βιβλίου θέτει τέσσερα «μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα»: Γιατί οι νόμοι της φύσης είναι αυτοί που είναι; Γιατί το Σύμπαν αποτελείται από τα αντικείμενα που αποτελείται; Πώς προέκυψαν αυτά τα αντικείμενα; Πώς κατάφερε να οργανωθεί το Σύμπαν; Εν κατακλείδι, αν τα δύο προαναφερθέντα βιβλία μάς μυούν στη θεωρία του προβλήματος, το βιβλίο του Ντέιβις μάς δίνει τα «πειράματα απόδειξης» της θεωρίας. Και το καταφέρνει εξαίρετα, με πολλά γραφήματα και έναν μαιευτικό- ερωταποκριτικό- λόγο. Διαβάστε τον, ιδιαίτερα αν έχετε εμπλακεί σε συζητήσεις «σχεδιασμού του Σύμπαντος».

26 August 2009

Βοργίες: Χρυσός, αίμα και σεξουαλικά όργια

Σε παλαιότερη ανάρτηση είχαμε αναφερθεί στην εποχή και τα έργα της διαβόητης οικογένειας Βοργία και ιδιαίτερα στο εκλεκτό τέκνο της Ροντρίγο Βοργία, ο οποίος αναδείχθηκε σε πάπα της Ρώμης με όνομα  Αλέξανδρος Στ'. Στο κείμενο που ακολουθεί, περιγράφει ο Ισπανός δημοσιογράφος Manuel Leghineche περίπου τα ίδια γεγονότα, τα οποία προκάλεσαν αλλαγή σελίδας στην ευρωπαϊκή ιστορία και οδήγησαν στον εκφυλισμό της μεσαιωνικής εξουσίας της καθολικής εκκλησίας. Αληθώς, άλλη μια σελίδα μεγαλείου για τον χριστιανισμό...
(του MΑΝUΕL LΕGUΙΝΕCΗΕ, ΒΗΜΑ, 14/8/2009)


Οι Βοργίες: μια από τις πιο μισητές δυναστείες της Ιστορίας. Ισπανικής καταγωγής, σημάδεψαν μια ολόκληρη εποχή για την Καθολική Εκκλησία και για τα ιταλικά κράτη. Ανέτρεψαν ηγεμόνες και κατέλυσαν ηγεμονίες, χρησιμοποίησαν την παπική εξουσία ως όπλο για ιδιοτελείς σκοπούς και σφυρηλάτησαν έναν μύθο βασισμένο στη διαφθορά και στα πιο διεστραμμένα εγκλήματα.

O καρδινάλιος από τη Βαλένθια Ροδρίγος Βοργίας, αναπληρωτής καγκελάριος του Βατικανού, είχε τη σκέψη του στο κονκλάβιο το οποίο θα άρχιζε από στιγμή σε στιγμή τις εργασίες του στην Καπέλα Σιστίνα, και τα δάκτυλα και τα χείλη του στο δέρμα της Τζούλια Φαρνέζιο, 19 ετών, που ήταν ξαπλωμένη ηδονικά στο κρεβάτι του καρδινάλιου. Ο Βοργίας, αποκαλούμενος και «γυναικάς καρδινάλιος», είχε σώσει την Τζούλια Φαρνεζίνα, με το λαχταριστό κορμί και την κλίση προς το χρήμα, από την αθλιότητα της ρωμαϊκής υπαίθρου.

Ο Ροδρίγος Βοργίας ήταν ο πλουσιότερος καρδινάλιος του Ιερού Κολεγίου και ταυτοχρόνως ο πιο φιλόδοξος. Η κόρη του Λουκρητία ήταν αυτή που στα 16 της πούλησε την Τζούλια, σύντροφο των παιδικών παιχνιδιών της, στον πατέρα της. Ως επίσκοπος του Οπόρτο ο Βοργίας είχε το μονοπώλιο στο εμπόριο οίνου. Στην Ισπανία, εκτός από τη Βαλένθια το φέουδό του, είχε στον έλεγχό του 16 επισκοπές και μια δεκάδα αβαεία που πλήρωναν ηγεμονικούς φόρους και τέλη. Τα χρωστούσε όλα στο οξύ μυαλό του, στα γρήγορα αντανακλαστικά του και σε μια αρχική εύνοια της τύχης. Στην τύχη και στο ένστικτο επιβίωσης των Βοργία (μεταφορά στα ιταλικά του ισπανικού Μπόρχα, όνομα της αραγωνέζικης πόλης απ' όπου καταγόταν).


Ο Ροδρίγος Βοργίας ήταν πατέρας επτά νόθων, τέσσερα από τα οποία με την ίδια γυναίκα, τη Βανότσα Κατανέι. Η ιστορία του αρχίζει το 1492. Η Βανότσα, ερωμένη του, ήταν 50 ετών και παντρεμένη με τον Κάρλο Κανάλε. Ο καρδινάλιος λάτρευε τα τέσσερα παιδιά του: τον Καίσαρα, τον Ιωάννη, τη Λουκρητία και τον Τζοφρέ, θεμέλιο της δυναστείας των Βοργία. Αυτή η αγάπη ήταν ολοφάνερα απαιτητική, κτητική, φλογερή. Ο Φερδινάνδος ο Καθολικός ανακήρυξε και τους τέσσερις Ισπανούς, με διάταγμά του. Στα επτά του χρόνια ο Καίσαρ διορίζεται αμειβόμενος ιερέας στον καθεδρικό της Βαλένθια, εφημέριος της Γανδία και αρχιδούκας της Χάτιβα. Ο κύκλος του καρδινάλιου στη Ρώμη αποτελούνταν από Ισπανούς· τους αποκαλούσαν «οι Καταλανοί». Ο Ροδρίγος αισθανόταν Ισπανός μέχρι τελευταίας ρανίδας και μιλούσε με τα παιδιά του βαλενθιάνικα και ισπανικά.

Ο Ροδρίγος Βοργίας, ανιψιός του Καλλίστου Γ΄, ήταν βέβαιος ότι το παιδί ήταν δικό του. Η μικρή γεννήθηκε τρεις μήνες αργότερα, όταν ο καρδινάλιος από τη Βαλένθια βρισκόταν στον θρόνο του Πέτρου.
  • Θα σε εκλέξουν Πάπα; ρώτησε ξαφνικά η Τζούλια.
  • Θα εξαρτηθεί από το πώς θα ενεργήσω τις επόμενες μέρες, τι θα πω και τι θα κάνω.
Ολα μπορούσε να τα αγοράσει και να τα πουλήσει κανείς στη Ρώμη, ακόμη και τη θέση του Πάπα, ειδικά αυτήν. Ο Πέδρο Καλδερόν, που τον φώναζαν Περότο, ο ευνοούμενος ακόλουθος του Βοργία, χτύπησε την πόρτα του υπνοδωματίου:
  • Σεβασμιότατε, είναι η ώρα να παραστείτε στο κονκλάβιο, είπε, με το κεφάλι γερμένο προς τα εμπρός σε ένδειξη σεβασμού.
  • Πόσοι καρδινάλιοι δεν θα παρευρεθούν;
  • Τέσσερις, σεβασμιότατε.
  • Τότε θα πρέπει να εξασφαλίσω δεκατέσσερις ψήφους.
Να εργαστεί σήμαινε να αγοράσει ψήφους (εκείνη την εποχή τσάντες γεμάτες δουκάτα περνούσαν από χέρι σε χέρι), να ελέγξει συνειδήσεις, να δώσει υποσχέσεις: μια θέση σε σένα, ένας καθεδρικός για σένα, γαίες για την ερωμένη σου, προαγωγή για τον γιο σου... Η διαφθορά ήταν τόση ώστε ένας εβραίος της Ρώμης ανήγγειλε ότι ασπαζόταν τον καθολικισμό με αυτό το ακλόνητο επιχείρημα: «Αυτή η Εκκλησία έχει φθάσει σε τέτοιο βαθμό αίσχους και ξεπεσμού που είναι ακαταμάχητη».

Ο Ροδρίγος είχε την τύχη να φέρει στη Ρώμη τη λόγχη με την οποία είχε τρυπήσει ο ρωμαίος στρατιώτης Λογκίνος την πλευρά του εσταυρωμένου Χριστού. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για τυχαία λόγχη η οποία είχε αγοραστεί σε τουρκικό μαγαζί στην Κωνσταντινούπολη. Ο απατεώνας Βοργίας όμως κατάφερε να θεωρηθεί αυθεντική.

Η πιο μισητή οικογένεια

Η πανούκλα, ο αλκοολισμός, ο λύκος, η μαλάρια, η γαλλική ή ναπολιτάνικη αρρώστια (σύφιλη), που μόλυναν Πάπες, καρδινάλιους και τον κοινό λαό, βασιλείς και ζητιάνους ήταν τότε οι εχθροί της Ιταλίας. Ο Ροδρίγος Βοργίας είχε ήδη κάνει μια πρώτη προσπάθεια με τον θάνατο του Σίξτου Δ΄, αλλά απέτυχε στους υπολογισμούς και στις συμμαχίες του. Τώρα, με την απώλεια του Ιννοκέντιου Θ΄ τού παρουσιαζόταν μια νέα ευκαιρία, η καθοριστική. Ο εβραίος γιατρός του Ιννοκέντιου είχε κάνει κάθε δυνατή προσπάθεια για να τον σώσει. Οι φήμες έλεγαν μάλιστα ότι έφθασε στο σημείο να του χορηγήσει ενδοφλεβίως αίμα νεανικό, από παιδιά που είχαν δολοφονηθεί για τον σκοπό αυτό.

Οι καμπάνες του Καπιτωλίου χτυπούσαν πένθιμα. Ο Ροδρίγος Βοργίας άρχισε να μηχανορραφεί χωρίς καθυστέρηση. Ηταν άνθρωπος γεμάτος ενέργεια και ζωτικότητα: σωματώδης με μεγάλη γαμψή μύτη, σκούρα μάτια, δέρμα σταρένιο και εντυπωσιακά κουρεμένο κρανίο, στεφανωμένο από γκρίζα μαλλιά. Ενιωθε ότι ήταν στην καλύτερη ηλικία για την πολιτική, για το κυνήγι και για τον έρωτα- κυρίως για τον έρωτα. Στη διάρκεια των αιώνων το όνομα των Βοργία εξελίχθηκε σε συνώνυμο της σκληρότητας και της χυδαιότητας, των παθών, της αιμομιξίας (ήταν πασίγνωστο ότι ο Ροδρίγος Βοργίας και ο γιος του ο Καίσαρ κοιμούνταν με την κόρη του πρώτου και αδελφή του δεύτερου Λουκρητία), κάθε είδους εγκλήματος και παράβασης.

Επί δέκα χρόνια ο Ροδρίγος και ο γιος του, ο τρομερός Καίσαρ, σκανδάλιζαν ό,τι είχε απομείνει από τον πολιτισμένο κόσμο, επιδιώκοντας να υλοποιήσουν τους στόχους της δυναστικής φιλοδοξίας τους: χρησιμοποίησαν την παπική ισχύ ως προσωπικό όπλο. Ανέτρεψαν πρίγκιπες και πριγκιπάτα, χρησιμοποίησαν τη Λουκρητία στην πολιτική τους να αποκτούν συμμάχους μέσω γάμων, εξόντωσαν χωρίς δισταγμό τους αντιπάλους τους, συγγενείς και μη, αντιμετώπισαν τον βασιλιά της Ισπανίας, τον Φερδινάνδο τον Καθολικό, και της Γαλλίας, τον άσχημο, παραμορφωμένο και βραδύγλωσσο Κάρολο Θ΄, τον πρώτο που εισέβαλε στην Ιταλία το 1494.

Οι εχθροί των Βοργία, του τρόμου που φορούσε τιάρα, γεύθηκαν το δηλητήριο, το αρσενικό, το στιλέτο ή τη λάσπη του Τίβερη. Ολες οι οικογένειες είχαν έναν οικιακό αλχημιστή που του ανέθεταν να δοκιμάζει νέα φονικά φίλτρα. Η οικογένεια από τη Βαλένθια είχε πάντα στο σακούλι της μια δόση cantarella, την ισχυρή και αποτελεσματική θανατηφόρο λευκή σκόνη.

Προσπάθησαν ειλικρινά να φέρουν την Ιταλία στα μέτρα τους με τη βία και τους ελιγμούς της εξουσίας, που χαρακτήρισαν αυτήν τη σημαντική περίοδο της Αναγέννησης. Η Ιταλία εκείνης της εποχής (μέσα του 15ου αιώνα) αποτελούνταν από πολλά ανεξάρτητα κράτη, όπως η Βενετία, η Φλωρεντία ή το Μιλάνο, που κατέπλησσαν την Ευρώπη με την κουλτούρα και την καλλιτεχνική και τεχνολογική τους πρόοδο. Ενα μωσαϊκό από πόλεις-κράτη, που τα κυβερνούσαν φεουδάρχες συγγενείς μεταξύ τους, των οποίων ο μεγαλοπρεπής και πολυτελής βίος διακοπτόταν κατά διαστήματα από εκρήξεις βίας. Αυτός ο αριστοκρατικός κόσμος προοριζόταν να γκρεμιστεί με την εμφάνιση των παθών και των φιλοδοξιών των Βοργία, που διψούσαν για εξουσία.

Στη διάρκεια του έτους οπότε ο Ροδρίγος Βοργίας πέρασε στην Ισπανία ως πρέσβης του Βατικανού διοργάνωσε γιορτές και δεξιώσεις μεταμφιεσμένων που θάμπωσαν τους αυστηρούς ισπανούς επισκόπους. Θέλησε να κάνει ό,τι και στη Ρώμη, όπου ήταν πιο σπάνιες οι λειτουργίες παρά τα ξεφαντώματα του καρναβαλιού. «Ε tutto festa» (όλα είναι γιορτή). Κατά την παραμονή του στην Ισπανία ο νεαρός καρδινάλιος κανόνισε τον γάμο μεταξύ του Φερδινάνδου του Καθολικού και της Ισαβέλλας της Καθολικής, και αργότερα, ως Πάπας πλέον, επρόκειτο να επιλύσει με τη Συνθήκη της Τορδεσίγιας τη διένεξη μεταξύ Πορτογαλίας και Ισπανίας σχετικά με τη διανομή των υπερπόντιων κτήσεων που διεκδικούσαν χάρη στα εξερευνητικά ταξίδια.

Το δηλητήριο ως τέχνη

Ηταν ένα μολυβένιο πρωινό του Αυγούστου του έτους 1492, που φωτιζόταν από αδιάκοπες αστραπές. Ο λαός της Ρώμης είχε συγκεντρωθεί όλο προσμονή στην πλατεία του Αγίου Πέτρου -κάποιοι άλλοι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι δεν υπήρχε κόσμος- όταν άνοιξε ένα παράθυρο: «Ηabemus pontificem» είπε μια φωνή. «Ο σεβασμιότατος Ροδρίγος Βοργίας εκλέχθηκε Πάπας με το όνομα Αλέξανδρος Στ'» (επέλεξε το όνομα «Αλέξανδρος» από θαυμασμό για τον Μέγα Αλέξανδρο). Ο λαός ξέσπασε σε ζητωκραυγές για τον νέο Πάπα, που τον θεωρούσαν πρόσχαρο και γενναιόδωρο. Ήταν ο τελευταίος Ισπανός Πάπας μετά τον Δάμασο Α', τον Βενέδικτο 13ο και τον Κάλλιστο Γ' - επίσης από τον οίκο των Βοργία.

«Είμαι Πάπας, είμαι ο Ποντίφικας, ο εφημέριος του Χριστού!» φώναξε ο Ροδρίγος Βοργίας, ή Βαλέντσα, φορώντας λευκό φαιλόνιο, μίτρα χρυσοκέντητη, έξαλλος από χαρά. Επιτέλους, είχε πραγματοποιήσει το όνειρό του, μολονότι τού είχε κοστίσει ακριβά σε χρήμα, εύνοιες και τίτλους. Οι Μέδικοι κληροδότησαν στην Ιταλία την κλασική Αναγέννηση. Οι Βοργίες, τη βυζαντινή πολυτέλεια, τη δολιότητα, τη λαγνεία, το δηλητήριο ως μία εκ των καλών τεχνών. Ο Αλέξανδρος Στ' έγραψε ότι ήθελε να χαρίσει στη Ρώμη τη λάμψη της Κόρδοβας. Η Ρώμη ήταν όμως εκείνη την εποχή πιο πολύ πορνείο παρά άγια πόλη, παραδομένη στο ευαγγέλιο της απόλαυσης, στην ικανοποίηση κάθε ορέξεως. Ο Αλέξανδρος Στ' αναμφίβολα συνέβαλε με ζήλο, και με το παράδειγμά του, στη γέννηση και στην εξέλιξη της προτεσταντικής μεταρρύθμισης.

Με σήμα τον κόκκινο ταύρο

Ενας μεγάλος γνώστης εκείνης της ώρας και εκείνων των ημερών, ο Αινίας Σίλβιο, ισχυριζόταν ότι «στην Ιταλία μας, που τόσο της αρέσουν οι μεταβολές, όπου τίποτα δεν είναι βέβαιο, ούτε υπάρχει οίκος ηγεμόνων με ρίζες στην αρχαιότητα, είναι εύκολο να μετατραπούν οι δούλοι σε βασιλείς». Αυτή η κατάσταση ήταν στα μέτρα του Καίσαρος Βοργία, επισκόπου της Παμπλόνα, που κυνηγούσε με γεράκια στους λόφους της Σιένα, ενώ περίμενε να χτυπήσουν οι καμπάνες αναγγέλλοντας την εκλογή του Πάπα. Ηταν ψηλός και μυώδης, αθλητής. Λάτρης της ιππασίας, της ξιφασκίας και κάθε είδους γυμναστικών ασκήσεων. Έπαιρνε μέρος σε ιππικούς αγώνες, όπως το φημισμένο Πάλιο της Σιένα, και πάλευε με τους χωρικούς για να αποδείξει τη δύναμή του. Ο Καίσαρ Βοργίας εθεωρείτο ο «ομορφότερος άνδρας στην Ιταλία».

Ο Μακιαβέλι, που αντιλαμβανόταν τον τρόμο και τα μίση που ενέπνεε ο ωραίος Καίσαρ, τον χρησιμοποίησε ως πρότυπο του Ηγεμόνα, λόγω της αποφασιστικότητάς του, του καιροσκοπισμού του, της ταχείας ικανότητας εκτέλεσης, της έλλειψης ενδοιασμών. Μετά την εκλογή του νέου Πάπα τον είχε ακολουθήσει ως πρέσβης της Φλωρεντίας στην εκστρατεία του 1499, στην κατάκτηση του Φόρλι και της Ίμολα. Στη συνέχεια, στην κατάκτηση του Ρίμινι, του Πέζαρο και της Φαέντσα· αργότερα και σε αυτήν του Ουρμπίνο. Ήταν μάχες δευτερεύουσες, θα μπορούσαμε να πούμε, που ο Καίσαρ διεξήγαγε με παπικό χρήμα και γαλλικά όπλα. Ούτε κατάφερε να γίνει μεγάλος πολιτικός ή μαικήνας των τεχνών, μολονότι ο Λεονάρντο ντα Βίντσι εργάστηκε για αυτόν ως επιθεωρητής φρουρίων. Το έμβλημά του «ή ο Καίσαρ ή τίποτα» δείχνει τις φιλοδοξίες του και την ιδέα που είχε για τον εαυτό του.

Ο πολιτικός και ιστορικός Γκουιτσαρντίνι (1483-1540), ο Ιταλός πολιτικός και ιστορικός που θεωρείται πατέρας της σύγχρονης Ιστορίας, επειδή χρησιμοποίησε κρατικά έγγραφα για να τεκμηριώσει την «Ιστορία της Ιταλίας», μισούσε τους Βοργίες, και κυρίως τον Ροδρίγο-Αλέξανδρο Στ'. Ελεγε για αυτούς ότι διέθεταν «ηγεμονική προσωπικότητα, σωματική ομορφιά, φιληδονία και υπεροψία». Στον Ροδρίγο, που είχε χειροτονηθεί καρδινάλιος από τον θείο του, τον Κάλλιστο Γ' σε ηλικία 20 ετών, διέκρινε «σπάνια σωφροσύνη και επιφυλακτικότητα, ώριμη σκέψη, θαυμαστές ικανότητες πειθούς και ικανότητες και δυνατότητες να κατευθύνει τις δυσκολότερες υποθέσεις».

Ο Καίσαρ, ευφυής και πανούργος, αγωνιζόταν πάντα να κερδίζει, να είναι το Νο 1. Στο οικόσημό του υπήρχε ένας κόκκινος ταύρος σε χρυσό φόντο, το έμβλημα των Βοργία, σύμβολο σθεναρότητας και πολεμικής ζέσης, πρόγονος του ταύρου του Όσμπορν, της πασίγνωστης στην Ισπανία μαύρης φιγούρας ταύρου που δημιουργήθηκε το 1956 για να διαφημίσει το μπράντι της εταιρείας Όσμπορν και θεωρείται -ανεπίσημα- ως σύμβολο της Ισπανίας. Ο Καίσαρ αντιδρούσε άσχημα στην ήττα και διέθετε ελάχιστη κλίση για εκκλησιαστική καριέρα, μολονότι ο πατέρας του τον προόριζε γι' αυτήν ως εφαλτήριο για άλλες επιχειρήσεις.

Και βέβαια ο υπερόπτης Καίσαρ, πότε ολιγόλογος και πότε εξωστρεφής, ήθελε να ντύνεται σύμφωνα με τη μόδα, με τα πιο εκκεντρικά ρούχα, όλο μπροκάρ και πολύτιμες πέτρες, ρουμπίνια στο λοφίο και χρυσό στις μπότες. Το χαμόγελό του εξέφραζε μνησικακία, εκδικητικότητα προς τους αριστοκράτες συμφοιτητές του στην Περούτζια και στη Βιέννη- τους Μεδίκους, τους Ορσίνι, του Κολόνα, τους Έστε- που τον κοιτούσαν αφ' υψηλού. Τους νίκησε όλους στα αμφιθέατρα και στα πεδία της μάχης.

Δεν υπήρχε χρόνος για χάσιμο: παρέδωσε το γεράκι στον γερακάρη και ανέβηκε στο άλογό του, σπιρουνίζοντάς το με κατεύθυνση τη Ρώμη. Ο μύθος των Βοργία άρχιζε· ο πατέρας του, όμως, ο Πάπας, τον σταμάτησε στο Σπολέτο. Του ζήτησε να περιμένει εκεί προς αποφυγήν τυχόν προβλημάτων με έναν νεαρό ιππότη τόσο ορμητικό, τόσο απρόβλεπτο στις διαθέσεις του, έτοιμο να ξεκαθαρίσει λογαριασμούς.


Τρεις Βοργίες- εκλεκτά μέλη μιας διαβόητης δυναστείας που σημάδεψε μια ολόκληρη εποχή για την Καθολική Εκκλησία και για τα ιταλικά κράτη. Από αριστερά, ο Αλφόνσος Βοργίας, ο οποίος εξελέγη Πάπας παίρνοντας το όνομα Κάλλιστος Γ΄, ο Αγιος Φρανθίσκο ντε Μπόρχα και ο καρδινάλιος Γκασπάρε Βοργίας

Ο Ιωάννης, ο δεύτερος γιος, ο αγαπημένος του πατέρα, γοητευτικός και νωθρός, προοριζόταν να γίνει διοικητής του παπικού στρατού. Ο Καίσαρ ήταν έξαλλος με αυτήν την πατρική επιλογή υπέρ του αδελφού του. Με πληγωμένη υπερηφάνεια περίμενε να τον καλέσουν στη Ρώμη. Ο Τζοφρέ, πρίγκιπας του Εσκιλάτσε, ήταν ακόμη πολύ μικρός και χειροκροτούσε τον πατέρα του με ενθουσιασμό, ενώ ο νέος Πάπας χαϊδολογούσε την Τζούλια Φαρνέζιο.

Λουκρητία η γητεύτρα

Και η Λουκρητία; Η Λουκρητία, αυτή μάλιστα, έκλαιγε από χαρά. Στα 12 της χρόνια ήταν έτοιμη να παντρευτεί τον Τζοβάνι Σφόρτσα ντε Αραγόν, ηγεμόνα του Πέζαρο. Συμφωνία που υπήρξε το αντάλλαγμα για τη θέση του Πάπα. Ο Ποντίφικας και ο Καίσαρ Βοργίας ζήλευαν ο ένας τον άλλο αναφορικά με τη Λουκρητία. «Είναι ωραία στη μορφή, έχει όμορφα, ξύπνια μάτια. Το πρόσωπο μάλλον μακρύ. Τη μύτη όμορφη και καλοσχηματισμένη, τα μαλλιά χρυσαφένια, τα μάτια αστραφτερά», όπως την περιέγραφε κάποιος σύγχρονος. Η μοναδική δύναμη του βλέμματός της ήταν ένα από τα κύρια χαρίσματά της. Ο ποιητής Έκτορ Στρότσι το τραγουδούσε με λατινικούς στίχους. Έφθασε να πει, με την υπερβολή που χαρακτήριζε τους βάρδους, ότι όποιος κοίταζε τον ήλιο τυφλωνόταν, όποιος κοίταζε τη Μέδουσα μεταμορφωνόταν σε πέτρα και όποιος κοίταζε τη Λουκρητία Βοργία έμενε πρώτα τυφλός και μετά απολιθωμένος.

Η μορφή της Λουκρητίας γοητεύει ποιητές και συγγραφείς, από τον Βικτόρ Ουγκό και τον Μπλάσκο Ιμπάνιεθ, τον συγγραφέα από τη Βαλένθια που υποστηρίζει τους Βοργίες και τους υπερασπίζεται στο έργο του «Στα πόδια της Αφροδίτης», ως τον Μάριο Πούζο, τον συγγραφέα του «Νονού», που ενέπνευσε στον Κόπολα την ομώνυμη ταινία.

«Οι Βοργίες ήταν άνθρωποι της εποχής τους» δικαιολογείται ένας ήρωας του μυθιστορήματος του Μπλάσκο Ιμπάνιεθ. «Έζησαν σύμφωνα με το περιβάλλον της εποχής». Οσο για τη Λουκρητία, που πέθανε στη γέννα ως πριγκίπισσα του θρόνου της Φεράρα, να πώς την περιγράφει ο συγγραφέας από τη Βαλένθια: «Χρησιμοποιούσε κιλίκιο [τραχύ τρίχινο ράσο, τυπικό ρούχο των ασκητών], ζούσε ενάρετη ζωή, τη θαύμαζαν οι σύγχρονοί της και ποτέ δεν της απέδωσαν κάποια δηλητηρίαση, ούτε και οι πιο φανατικοί εχθροί της οικογένειάς της» διαβάζουμε στο έργο «Στα πόδια της Αφροδίτης». Ο Μπλάσκο Ιμπάνιεθ (1867-1928), ο Ισπανός αυτός πολιτικός και συγγραφέας που έγινε γνωστός για τα μυθιστορήματά του τα οποία είχαν θέμα τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ξεκίνησε τη διαδικασία αποκατάστασης της Λουκρητίας, που την εμφανίζει ως ένα είδος Λαίδης Ντι της εποχής της: λίγο φαντασμένη, αλλά πρόθυμη να βοηθήσει τους αναξιοπαθούντες.

Η Λουκρητία γεννήθηκε από τη σχέση τής Βανότσα Κατανέι και του Ροδρίγο Βοργία. Η Βανότσα παντρεύτηκε τρεις φορές, αλλά είχε μόνο έναν εραστή, τον καρδινάλιο Βοργία. Ο μέλλων Πάπας και η Βανότσα γνωρίστηκαν και ερωτεύτηκαν στο Κονσίλιο της Μάντουα. Ο καρδινάλιος ήταν αυτός που, για να σώσει τα προσχήματα, τής βρήκε σπίτι και συζύγους, δύο γέρους με χρήματα.

Ο Ροδρίγος Βοργίας απόκτησε άλλα τρία παιδιά, τον Πέδρο Λουίς και δύο κόρες, την Τζερόνιμα και την Ισαβέλλα. Και τα τρία πέθαναν πολύ νέα. Ο Πέδρο Λουίς πέθανε μόλις έφθασε στη Ρώμη. Κανείς δεν έδωσε εξηγήσεις για το συμβάν, το έγκλημα έφερε όμως την υπογραφή των Βοργία. Στον αδελφό του τον Ιωάννη έμεινε ο τίτλος του δούκα της Γανδία και στη Λουκρητία η περιουσία του. «Καλύτερα να χάνεις έναν σύζυγο νεκρό παρά έναν εραστή ζωντανό» επισημαίνει το Σατυρικόν.

Ο «πόλεμος της μοιχείας»

Οταν ο Κάρολος Θ' επιτίθεται στην Ιταλία -θα έμπαινε στη Ρώμη το 1494-, ο Πάπας κοιτάζει γύρω του, αντικρίζει το κενό και δεν βρίσκει άλλη λύση παρά να ζητήσει τη βοήθεια των Τούρκων, των μεγάλων εχθρών του. Ο πόλεμος εκείνος ονομάστηκε «της μοιχείας». Υπήρχε λόγος: στη Λυών ο γάλλος βασιλιάς περνούσε τη νύχτα με μια πόρνη, ενώ η γυναίκα του η Άννα της Βρετάνης περίμενε στο διπλανό δωμάτιο, και οι στρατιώτες του το γιόρταζαν στο δρόμο με κρασί και γυναίκες.

Ο Βοργίας απελπίζεται: οι Τούρκοι του σουλτάνου Βαγιαζίτ δεν σπεύδουν προς βοήθειά του. Όταν τον πληροφορούν ότι ο βασιλιάς Κάρολος βρίσκεται ήδη στο Μιλάνο, οχυρώνεται στο κάστρο του Σαντ' Άντζελο. Προηγουμένως εκφωνεί ομιλία στους Ρωμαίους που την είχε ετοιμάσει ο γιος του ο Καίσαρ: «Εσείς, οι πιστοί μου υπήκοοι» -λέει με λυγμούς ο Αλέξανδρος- «δεν πρέπει να υποκύψετε στις δεσποτικές διαταγές αυτών των ξένων, των Γάλλων. Όπως κι εγώ, προτιμήστε να πεθάνετε παρά να παραδοθείτε...», σύμφωνα με όσα γράφει η ιστορικός Κλοντ Μοσέ. Να πεθάνουν για τον Βοργία; Αυτό που σκέπτονταν ήταν να ανοίξουν στους Γάλλους τις πύλες της Ρώμης. Στη Φλωρεντία ο μοναχός Σαβοναρόλα ξεσηκώνει τα πλήθη λέγοντας ότι ο Κάρολος Θ' σπεύδει εναντίον της Ρώμης «με το ξίφος του Θεού». Ο Αλέξανδρος Στ' ορκίζεται να τον στείλει στην πυρά, «αφού πρώτα διαλέξει ο ίδιος τα ξύλα». Έτσι και έγινε.

Ακόμη και η Τζούλια Φαρνέζιο εγκαταλείπει τη Ρώμη. Τη σταματούν οι Γάλλοι και ο Αλέξανδρος Στ' φαντάζεται την ξανθή του ερωμένη να περνά από τον έναν στρατιώτη στον άλλο. Ο βασιλιάς Κάρολος αισθάνεται μεγαλόψυχος και ελευθερώνει την Τζούλια, ζητώντας σε αντάλλαγμα να του παραδώσει ο Πάπας τον γιο του Καίσαρα. Η Λουκρητία και η νύφη του Πάπα, σύζυγος του γιου του Τζοφρέ, αντικαθιστούν την Τζούλια στο κρεβάτι του Πάπα όσο η Φαρνέζιο είναι αιχμάλωτη. Η κόρη του Ποντίφικα είναι ελεύθερη να επιλέγει τα βίτσια της και τους άλλους εραστές της. Καμαρώνει για αυτό. Από τότε που παντρεύτηκαν, ο σύζυγός της, ο κύριος του Πέζαρο, ούτε που την έχει αγγίξει.

Λουκρητία Βοργία, η κόρη του πάπα και ο πατέρας της,
πάπας Ροντρίγο Βοργία.
Εκείνη την περίοδο ο Ιωάννης, ο επίλεκτος του Ροδρίγο, επέστρεψε στη Ρώμη ύστερα από μακρά παραμονή στην Ισπανία. Ο Καίσαρ έπαθε άλλη μια κρίση ζηλοτυπίας. Ο Ιωάννης, που είχε βυθιστεί βαθιά στον ξεπεσμό των Βοργία, ήταν ήδη μελλοθάνατος. Ένα πρωινό του Ιουνίου, το μαχαιρωμένο πτώμα του, εμφανίστηκε στα δίχτυα ενός ψαρά στα λασπερά νερά του Τίβερη, του οχετού της δυναστείας. Ο Πάπας σε έναν παροξυσμό θρήνου, πλησίασε το παραμορφωμένο σώμα του γιου του, με τον λαιμό κομμένο, και το φίλησε στο στόμα. Έπειτα κατέφυγε στα ενδιαιτήματά του και δήλωσε ότι σκόπευε να επανορθώσει. Η δολοφονία του γιου του Ιωάννη, από το χέρι του Καίσαρος ή όχι (αυτό δεν έχει αποδειχθεί, ο νεκρός είχε πολλούς εχθρούς), ήταν συνέπεια των δικών του αμαρτημάτων. Ξέσκισε τα ρούχα του, αλλά η μετάνοιά του κράτησε μόνο λίγες εβδομάδες.

Ο Καίσαρ, παρά τους έρωτες, τις στρατιωτικές εκστρατείες και κάποια δολοφονία πού και πού, περιλαμβανομένων και των μαζικών εκτελέσεων συνωμοτών, βρήκε χρόνο για να κλειστεί με οκτώ ταύρους στους κήπους του Βατικανού. Ο δούκας του Βαλαντινού καμάρωνε για τη σωματική του κατάσταση και τα πολυτελή ενδύματά του. Ηταν ο Ωραίος Μπρούμελ της Αναγέννησης, ο «πιο κομψός της εποχής του». Οι Ρωμαίοι, που επιζητούσαν τις διασκεδάσεις με άρτο και ταύρους, ευγνωμονούσαν τον Καίσαρα Βοργία για τη γενναιοδωρία του και τη χαρά της ζωής. Στον γιο του Πάπα αναλογούσαν οι δύο πρώτοι ταύροι. Τον πρώτο τον σκότωσε με ένα χτύπημα της λόγχης στον λαιμό. Στον δεύτερο επιτέθηκε πεζός με τη βοήθεια της μπέρτας και τον έριξε στην αρένα νεκρό, με μια έξυπνη μαχαιριά. Δεν ήταν ο Κούρο Ρομέρο, ο διάσημος ταυρομάχος του 20ού αιώνα. Το κοινό χειροκροτούσε ξαναμμένο τον «δικό μας Καίσαρα».

Ο φόνος του Αλφόνσο

Το 1498 ο Καίσαρ πέταξε τα ράσα: εγκατέλειψε τη θέση του καρδινάλιου για να παντρευτεί -κι άλλος γάμος συμφέροντος- με την αδελφή του βασιλιά της Ναβάρας, την Καρλότα ντε Αλμπρέ. Κατόρθωσε να ξεπεράσει τις ισχυρές αντιρρήσεις του πεθερού του: «Η κόρη μου να παντρευτεί με έναν μπάσταρδο του Πάπα; Ποτέ!». Ο πατέρας συμφώνησε, και ο Λουδοβίκος 12ος, τότε βασιλιάς της Γαλλίας, του παραχώρησε τον τίτλο του δούκα του Βαλαντινουά. Σύμφωνα με το γράμμα που έστειλε ο γαμπρός στον πατέρα του η γαμήλια νύχτα ήταν επιτυχής.

Από τα πολλά εγκλήματα που αποδίδονται στον Καίσαρα Βοργία το πιο ειδεχθές είναι ο φόνος του γαμπρού του Αλφόνσο, δούκα του Μπισέλιε, ο οποίος ήταν παντρεμένος με τη Λουκρητία. Επρόκειτο μάλλον για εκδίκηση παρά για πολιτική δολοφονία. Ο Αλφόνσο κατέβαινε μια νύχτα του Ιουνίου τα σκαλιά του Αγίου Πέτρου, όταν τού επιτέθηκε ομάδα πληρωμένων δολοφόνων που παρίσταναν τους ζητιάνους. Ο δούκας ζητάει τη βοήθεια των Καταλανών της φρουράς, που τον σώζουν από το χαριστικό χτύπημα με τη σπάθη. Είναι όμως βαριά πληγωμένος. Για να ολοκληρώσει το έργο του ο Καίσαρας, στέλνει στο δωμάτιο όπου κείτεται ο Αλφόνσο έναν άνδρα καλυμμένο με μανδύα: είναι ο δήμιος του κάστρου του Σαντ' Άντζελο, που του κόβει τον λαιμό με άψογη επαγγελματικότητα.

Ποιος σκότωσε τον δεύτερο σύζυγο της Λουκρητίας; Πολλοί δείχνουν τον Πάπα, από ζηλοτυπία, ή ακόμη και τη Λουκρητία την ίδια, που τον είχε βαρεθεί και ήθελε να απαλλαγεί από αυτόν. Με τους Βοργίες ποτέ δεν ξέρει κανείς. Και σε αυτήν όμως την περίπτωση το δάκτυλο των κατηγόρων δείχνει και πάλι τον Καίσαρα.

Μετά τη δεύτερη εκστρατεία της Ρομάνια -κυριαρχεί στο κέντρο της Ιταλίας από τη Μεσόγειο ως την Αδριατική- ο Καίσαρ ετοιμάζεται να κατακτήσει την Τοσκάνη από τους τρομερούς Μεδίκους. Είναι το πιο δυνατό του όνειρο, αλλά ο θάνατος του πατέρα του, του Πάπα, στις 18 Αυγούστου 1503, διέκοψε και αυτά όπως και άλλα σχέδιά του.

Και να πάλι τα αινίγματα, το μαύρο μυθιστόρημα σε συνέχειες: ο Αλέξανδρος Στ' πέθανε από πανούκλα, από μαλάρια ή τον δηλητηρίασαν οι ίδιοι οι Βοργίες; Ο Καίσαρ έχει πέσει κι αυτός άρρωστος. Και οι δύο, πατέρας και γιος, παρεκάθησαν στο δείπνο που προσέφερε μια καυτή νύχτα του Αυγούστου ο καρδινάλιος του Κορνέτο, ο οποίος ήθελε να προλάβει τα γεγονότα: ο Πάπας και ο γιος του θα προετοίμαζαν απόπειρα κατά της ζωής του. Ο Καίσαρ, όμως, χώνεται γυμνός στα εντόσθια μουλαριού -άλλοι λένε ότι ήταν ταύρος-, πασαλείβεται με το αίμα του ζώου και στη συνέχεια τον βουτούν σε παγωμένο νερό. Ως διά μαγείας θεραπεύεται. Αρρώστησε πράγματι ο Καίσαρ ή ήταν κόλπο για να καλύψει την πατροκτονία; Προτού πεθάνει ο Αλέξανδρος Στ', ο 214ος διάδοχος του Αποστόλου Πέτρου, ζητούσε περισσότερο χρόνο: «Φεύγω, φεύγω. Περίμενε λίγο ακόμη!».

Ο λαός της Ρώμης παρελαύνει μπροστά από το φέρετρο του Αλεξάνδρου. Το πτώμα μοιάζει να είναι σε αποσύνθεση, τρομακτικά πρησμένο, πράγμα που στηρίζει τη θεωρία της δηλητηρίασης. Ο πρέσβης της Βενετίας διαβεβαιώνει: «Είναι το πιο φρικτό ανθρώπινο σώμα που έχω δει ποτέ». Ο Μακιαβέλι, σύμφωνα με τον Ζακ Ρομπισόν, γράφει: «Ήταν υπεύθυνος για την επικήδεια ομιλία: “Το πνεύμα του δοξασμένου Αλεξάνδρου μεταφέρθηκε συνοδευόμενο από τη χορεία των ευλογημένων ψυχών, έχοντας στο πλευρό του, σφιχταγκαλιασμένες, τις τρεις πιστές του ακολούθους: τη Σκληρότητα, τη Σιμωνία, τη Λαγνεία». Προς εξιλέωση για τα τόσα αμαρτήματα, ένας καλός Βοργίας έφθασε στην Εκκλησία, ο Ιησουίτης Φρανθίσκο ντε Μπόρχα. Γεννημένος στη Γανδία το 1510, εγγονός του Ιωάννη Βοργία και δισέγγονος του Αλεξάνδρου, ανακηρύχθηκε άγιος στη Ρώμη το 1671.

Είκοσι τρία λογχίσματα

Ο νέος Πάπας, ο Τζούλιο ντε λα Ρόβερε, ή Ιούλιος Β' μερίμνησε για τα δέοντα ώστε το άστρο του Καίσαρα Βοργία να χάσει τη λάμψη του. Του αφαίρεσε τον τίτλο του δούκα της Ρομάνια και του αρχιστρατήγου της Εκκλησίας και τον έκλεισε στην Όστια. Στη Νάπολη συνελήφθη από τον Γκονθάλο ντε Κόρδοβα, τον αρχιστράτηγο, που τον πούλησε αντί πινακίου φακής. Τον έστειλε στην Ισπανία. Αποβιβάστηκε στο Γκράο της Βαλένθια και φυλακίστηκε στο κάστρο της Τσιντσίλια στο Αλμπαθέτε, και αργότερα στη Μεδίνα ντελ Κάμπο, από όπου απέδρασε το 1506. Ενώ παρατηρούσε γεμάτος μελαγχολία την πτήση των γερακιών, κατάλαβε ότι είχε γίνει πιόνι στην παρτίδα ανάμεσα στην Καστίλλη και στην Αραγωνία.

Έπειτα από μια απερίγραπτη περιπλάνηση στο Κάστρο-Ουρδιάλες, στο Μπιλμπάο και στο Ντουράνγκο, ο προγραμμένος στην Ιταλία και καταδιωγμένος στην Ισπανία, αυτός που ήταν κάποτε επίσκοπος της Παμπλόνα, πέθανε ως γενναίος σε αψιμαχία κοντά στη Βιάνα, μόνος του εναντίον 20 ιππέων, επαναστατών του Μπομόν από τη Ναβάρα. Ο βασιλιάς της Ναβάρας, ο Χουάν ντε Αλμπρέ, ανακάλυψε το πτώμα του γαμπρού του γυμνό, ακρωτηριασμένο και θανάσιμα τραυματισμένο, σε ένα φαράγγι με 23 χτυπήματα από λόγχη. Στην εκκλησία της Βιάνα το πτώμα του ανθρώπου που παρά λίγο να βασιλέψει στην Ιταλία ετάφη με χριστιανική κηδεία.

25 August 2009

Χρ. Γιανναράς: περιθωριακοί ψυχοπαθείς, ρασοφορεμένοι βάνδαλοι

προκάλεσαν τις καταστροφές των αρχαίων ναών


Στην τακτική κυριακάτικη επιφυλλίδα του δημοσίευσε ο Χρ. Γιανναράς ένα έξαλλο κείμενο με τον περίεργο τίτλο "Γιατί τόσο αντιμεταφυσικό μένος;" και με πλήθος παραπειστικών επιχειρημάτων για αδαείς. Τι εννοεί με τον όρο αντιμεταφυσικό μένος ο ποιητής; Εγώ καταλαβαίνω ότι, όποιος διαφωνούσε με την λογοκριτική περικοπή του βίντεο για το νέο Μουσείο είναι αντιμεταφυσικός - ό,τι κι αν σημαίνει αυτό! Μεταπίπτεις πάραυτα μεταξύ φιλο- και αντι-μεταφυσικής κατάστασης, ανάλογα με την τοποθέτησή σου πάνω σε μια λογοκριτική ενέργεια (την οποία στο κάτω κάτω οι εμπνευστές της την απέσυραν ντροπιασμένοι); Ας μας εξηγήσουν οι θαυμαστές και εμβριθείς μελετητές του συγγραφέα.

Γράφει ο κ. Γιανναράς: "Και αφιερώνουμε το ένα πέμπτο της παρουσίασης στην πικάντικη εξαίρεση: σε κάποιους κάποτε φανατικούς βάνδαλους του κοινωνικού περιθώριου (που υπάρχουν πάντοτε σε κάθε επί γης κοινωνία). Καταλογίζοντας το σύμπτωμα στη σύνολη μεταφυσική παράδοση του λαού των Ελλήνων."


Και συνεχίζει: "Για τους «προοδευτικούς» δημοσιογράφους, οι ρασοφορεμένοι βάνδαλοι, που στη μονόλεπτη ταινία καταστρέφουν με σφυριά τα μεγαλουργήματα της γλυπτικής τέχνης στον Παρθενώνα, δεν είναι περιθωριακοί ψυχοπαθείς, είναι η Εκκλησία, η θεσμική έκφανση της μεταφυσικής παράδοσης των Ελλήνων."

Σημειώνουμε κατ' αρχάς ότι οι καταστροφείς με το σφυρί χαρακτηρίζονται από τον κ. Γιανναρά ως "ρασοφορεμένοι βάνδαλοι" και "περιθωριακοί ψυχοπαθείς". Αυτό είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί γιατί ο κ. Παντερμαλής απαιτούσε να διευκρινιστεί ότι δεν επρόκειτο για χριστιανούς ιερείς ή μοναχούς, αλλά απλά για "ανθρώπους της εποχής"! Δηλαδή περίπου περαστικοί που δεν είχαν τι να κάνουν και σκέφτηκαν να καθαιρέσουν κανένα γλυπτό από τον Παρθενώνα! Ας τα βρουν μεταξύ τους Παντερμαλής και Γιανναράς, εμείς διατηρούμε τη συγκεκριμένη άποψη ότι οι καταστροφείς ήταν ρασοφορεμένοι βάνδαλοι και εξ αυτού ψυχοπαθείς, όχι όμως περιθωριακοί, αλλά κεντρικά καθοδηγούμενοι! Θα εξηγήσουμε αμέσως μετά.

Να αναφερθεί προηγουμένως ότι την ίδια περίπου εποχή που γίνονταν αυτές οι θηριώδεις καταστροφές στον Παρθενώνα και σε άλλους ναούς της ελληνικής θρησκείας, ο εκκλησιαστικός πατέρας και άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας, Αυγουστίνος (354-430), έγραφε αυτό που έχει αναρτηθεί ως σταθερή υπενθύμιση στην αριστερή στήλη αυτού του blog: "Εμείς είμαστε οι εποχές. Όπως είμαστε εμείς, έτσι είναι και οι εποχές μας". Οι "βάνδαλοι ρασοφορεμένοι ψυχοπαθείς" του κ. Γιανναρά ήταν λοιπόν ταυτόσημοι με τους "ανθρώπους" του κ. Παντερμαλή που χαρακτήρισαν τη συγκεκριμένη εποχή σκοταδισμού...

Τώρα, ως προς τις κεντρικές ευθύνες για τις καταστροφές, δεν είναι απαραίτητο να περιγραφεί εδώ η κοσμική και εκκλησιαστική συναλληλία των υστερορωμαϊκών και πρωτοβυζαντινών (και των επόμενων, βέβαια!) χρόνων. Αρκεί να υπενθυμίσουμε την ορθόδοξη "πολιτική θεολογία" της εποχής, σύμφωνα με την οποία το ευσεβές ανατολικορωμαϊκό κράτος αποτελούσε τη "βασιλεία του Χριστού επί της Γης", ήταν το τελειότερο που μπορούσε να δώσει στους ανθρώπους ο θεός.

Σ' αυτό το τέλειο κράτος συναλληλίας κοσμικής και εκκλησιαστικής εξουσίας ίσχυσε λοιπόν ο Θεοδοσιανός Κώδικας (Codex Theodosianus, έτος 438), με τον οποίο διατάσσονταν καταστροφές και δολοφονίες:
  • Αυτοκράτορες Αρκάδιος και Ονώριος προς Ευτυχιανόν, Έπαρχο Πραιτορίου, έτος 399:
Όσοι ναοί βρίσκονται στην επαρχία θα καταστραφούν χωρίς φασαρία και οχλαγωγία. Γιατί μόνο όταν θα έχουν γκρεμιστεί και εξαλειφθεί από προσώπου γης, θα έχει καταστραφεί και η υλική βάση επάνω στην οποία στηρίζονται οι δεισιδαιμονίες.
  • Αυτοκράτορες Θεοδόσιος Β' & Βαλεντινιανός προς Ισίδωρον, έπαρχον Πραιτορίου, έτος 435:
Διατάσσουμε, όλα τα ιερά και οι ναοί, όσα βρίσκονται ακόμα άθικτα, να καταστραφούν με διαταγή των τοπικών αρχών και να εξαγνιστούν με ύψωση του σημείου της χριστιανικής θρησκείας (=του σταυρού)... Αν προσαχθεί κάποιος ενώπιον αρμόδιου δικαστή με την κατηγορία ότι έχει παραβλέψει αυτό το νόμο, θα τιμωρηθεί με την ποινή του θανάτου.
Υπάρχουν πολλά ακόμα εδάφια του κώδικα με ανάλογο περιεχόμενο, τα οποία ανανεώθηκαν, επικαιροποιήθηκαν και ενισχύθηκαν με τον "Ιουστινιανό Κώδικα" (Codex Iustinianus, έτος 528), περίπου έναν αιώνα μετά. Αυτά όλα είναι καταγεγραμμένα και βρίσκονται διαθέσιμα σε πολλές βιβλιοθήκες της Ανατολής και της Δύσης, γι' αυτό και δεν ήταν ή είναι δυνατόν να αμφισβητηθούν από τους Ιστορικούς του εκκλησιαστικού μηχανισμού. Έχει επινοηθεί λοιπόν ερμηνευτική δικαιολογία αποστασιοποίησης: "Ναι, υπογράφηκαν αυτοί οι νόμοι, αλλά δεν εφαρμόστηκαν ποτέ!"

Οπότε μένεις άναυδος ως συνομιλητής, μπροστά στο θράσος των έμμισθων απολογητών κάθε ιστορικού εγκλήματος που δυσκολεύονται έτσι να στηρίξουν το (διάτρητο) σύγχρονο ιδεολόγημα του "ελληνοχριστιανικού πολιτισμού". Πώς δεν εφαρμόστηκαν, καλοί μου άνθρωποι, αφού πράγματι καταστράφηκαν εκατοντάδες λαμπροί ελληνικοί (και άλλοι) ναοί, δολοφονήθηκαν ανύποπτοι άνθρωποι λόγω των θρησκευτικών επιλογών τους κ.ο.κ.; Ίσως να εννοούν ότι και χωρίς αυτούς τους νόμους θα είχαν γίνει ακριβώς τα ίδια, οπότε περιττεύει κάθε συζήτηση...

Ο κ. Γιανναράς έχει, βέβαια, με τη συγκεκριμένη επιφυλλίδα του άλλους βαθύτερους, επίκαιρους στόχους: επιβεβαιώνει μεν το αυταπόδεικτο στους διαμαρτυρόμενους για τη λογοκρισία, ότι πράγματι "ρασοφόροι βάνδαλοι" έκαναν τις καταστροφες, βρίζει δε ευκαιρίας δοθείσης τους "προοδευτικούς" διανοούμενους, οι οποίοι φαίνεται πολύ του κάθονται στο στομάχι. Ίσως επειδή δεν αποδέχονται το "εκκλησιαστικό γεγονός"...

Πρόκειται για συνήθη τακτική του συγγραφέα! Πριν από κανένα μήνα ξεκίνησε να γράψει για το νέο Μουσείο της Ακρόπολης (Καθημερινή, 19/7/2009), το οποίο δεν τον εμπνέει αισθητικά (ούτε εμένα, να πω την αλήθεια!), αλλά κατασκεύασε μια εισαγωγή από το απόθεμα της προσωπικής του εμπάθειας και ιδεοληψίας: έβρισε τον Αδ. Κοραή, ο οποίος φταίει, λέει, για την εξαφάνιση του Ελληνισμού! Κάποια στιγμή, θα υπενθυμίσω και επ' αυτού του θέματος ορισμένα ιστορικά γεγονότα...

Κάποτε διάβασα ότι ο επίσης θεολόγος καθηγ. Α. Μπαγιόναςς (1931-2005) είχε χαρακτηρίσει τα γραπτά του Χρ. Γιανναρά "ασυναρτησίες και μωρίες". Τώρα βλέπω ότι δεν είχε και πολύ άδικο!
(Stelios Frangopoulos, Στέλιος Φραγκόπουλος)

24 August 2009

R. Dawkins: Η περί θεού αυταπάτη

Το βίντεο που γύρισε ο R. Dawkins πάνω στο βιβλίο του, με ελληνικούς υπότιτλους!



Καθένα από τα υπόλοιπα βίντεο της σειράς παρουσιάζονται στην οθόνη, μετά τη λήξη του προηγούμενου!

23 August 2009

Βιβλία για τη Γενετική

(Ιωάννα Σουφλέρη, ΒΗΜΑ, 16/8/2009)

Το πρώτο "Τhe Μonk in the Garden" είναι μια καθαρή βιογραφία του Μendel. Η συγγραφέας, Robin Μazantz Ηenic, η οποία είναι δημοσιογράφος με ειδίκευση στα επιστημονικά θέματα, έχει συγκεντρώσει ένα τεράστιο πλήθος λεπτομερειών για τη ζωή του μοναχού που σπούδασε μαθηματικά και διατήρησε άσβεστο το πάθος του για την επιστήμη ακόμη και στη μοναστική ζωή του.

Οσοι γνωρίζουν κάτι παραπάνω για τον Μέντελ ξέρουν ότι οι νόμοι του (οι νόμοι της κληρονομικότητας, δηλαδή) βασίστηκαν επάνω στις παρατηρήσεις του από διασταυρώσεις μπιζελιών. Πόσοι όμως ξέρουν ότι οι επιστημονικές αναζητήσεις του σχετικά με την κληρονομικότητα άρχισαν με διασταυρώσεις ποντικών; Οπως μας πληροφορεί η συγγραφέας, ο Μέντελ είχε αρχίσει να διασταυρώνει κανονικά και albino ποντικάκια που διατηρούσε στο δύο δωματίων διαμέρισμά του στο μοναστήρι προσπαθώντας να μάθει αν το χρώμα των απογόνων θα ήταν ένα μωσαϊκό του χρώματος των γονέων ή αν κάποιο από τα δύο θα επικρατούσε. Προτού προλάβει να πάρει τις απαντήσεις του, ο ηγούμενος διέταξε την άρση των πειραμάτων καθώς θεώρησε ότι ένας μοναχός όφειλε να μην έχει καμία σχέση με το σεξ. Ετσι ο Μέντελ το έριξε στις διασταυρώσεις μπιζελιών και ήταν ευτυχής που ο ηγούμενος δεν είχε καταλάβει ότι και τα φυτά κάνουν σεξ!

Η επιλογή του φυτού αυτού από τον Μέντελ ήταν εξαιρετική: πρόκειται για ένα φυτό με ξεκάθαρα και μετρήσιμα χαρακτηριστικά σε ό,τι αφορά τόσο το ίδιο το φυτό όσο και τα άνθη ή τους καρπούς του. Εν αντιθέσει δε προς άλλους βοτανολόγους που επίσης είχαν κάνει διασταυρώσεις, ο Μέντελ ήταν μαθηματικός και γνώστης της στατιστικής ανάλυσης. Ετσι, όταν π.χ. διασταύρωσε φυτά με άσπρα ή μοβ άνθη, διαπίστωσε ότι οι απόγονοι δεν ήταν ροζ, όπως ήθελε η επικρατούσα τότε άποψη για την κληρονομικότητα (εθεωρείτο ότι στους απογόνους τα χαρακτηριστικά των γονέων αναμειγνύονται), αλλά μοβ.

Στη συνέχεια, με έκπληξη διαπίστωσε ο Μέντελ ότι, όταν άφησε αυτούς τους απογόνους να αυτογονιμοποιηθούν, η επόμενη γενιά δεν έδωσε μόνο φυτά με μοβ άνθη! Αντίθετα, η γενιά αυτή περιελάμβανε φυτά με μοβ και άσπρα άνθη σε αναλογία 3:1. Το ίδιο μάλιστα συνέβαινε και με άλλα χαρακτηριστικά που μελέτησε, όπως το ύψος των φυτών ή το χρώμα και η μορφολογία των καρπών. Από τον εκτενή και πολύ μεθοδικό πειραματισμό του ο Μέντελ συμπέρανε ότι τα κληρονομήσιμα χαρακτηριστικά οφείλονται σε «μονάδες κληρονομικότητας» οι οποίες δεν αναμειγνύονται στους απογόνους και πως κάποιες από αυτές είναι επικρατείς έναντι άλλων.

Σήμερα ξέρουμε ότι οι «μονάδες κληρονομικότητας» του Μέντελ είναι τα γονίδια. Ο Δαρβίνος, όμως, ο οποίος πέθανε το 1882 και ήταν σύγχρονος του Μέντελ, δεν έμαθε ποτέ τα αποτελέσματα των πειραμάτων του εξαιρετικού αυτού μοναχού. Και είναι βέβαιον ότι θα ήθελε πολύ να τα είχε πληροφορηθεί! Σε πολλά από τα γραπτά του ξαναγυρίζει στο θέμα της κληρονομικότητας, όπως μας πληροφορεί το δεύτερο βιβλίο "Ιn Ρursuit of the Gene: From Darwin to DΝΑ" του James Schwartz. Αυτό όμως δεν στάθηκε δυνατό: αφενός ο Μέντελ παράτησε την ενασχόλησή του με την επιστήμη όταν προήχθη στην εκκλησιαστική ιεραρχία και αφετέρου τα γραπτά του δεν ανακαλύφθηκαν παρά μόνο μετά τον θάνατό του (πέθανε το 1884 και μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα τρεις διαφορετικοί ερευνητές ανακάλυψαν τον θησαυρό του).

Οσο για τον Δαρβίνο, αυτός αντιλαμβανόταν πολύ καλά πως, αν η εντύπωση ότι τα χαρακτηριστικά αναμειγνύονται στους απογόνους ήταν σωστή, τότε η θεωρία του έχανε τη δύναμή της: τα χαρακτηριστικά θα διαλύονταν από γενιά σε γενιά αντί να ενισχυθούν από τη φυσική επιλογή! Αν και ο ίδιος δεν ευτύχησε να πληροφορηθεί ότι η γενετική και τα ευρήματά της υποστήριζαν πλήρως τη θεωρία του, οι επίγονοί του θα συνέχιζαν το έργο του και θα ένωναν την εξέλιξη με τη γενετική. Εκτός από τα του Μέντελ και του Δαρβίνου, το βιβλίο του Schwartz περιγράφει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κομμάτι της ιστορίας της γενετικής: την ιστορία του «δωματίου των μυγών» (fly room) στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, όπου ο Τόμας Χαντ Μόργκαν και οι συνεργάτες του πρακτικά συνέχισαν το έργο του Μέντελ.

Με ένα πολύ ειδικό αλλά και εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο της γενετικής καταπιάνεται το τρίτο βιβλίο "Genes in Conflict: Τhe Βiology of Selfish Genetic Εlements" των Αustin Βurt και Robert Τrivers. Πρόκειται για τα «εγωιστικά γενετικά στοιχεία», για αλληλουχίες DΝΑ οι οποίες δεν υπακούουν στους νόμους της κληρονομικότητας του Μέντελ αλλά έχουν βρει τρόπους να αντιπροσωπεύονται στο γενετικό υλικό μας πολύ περισσότερο απ΄ ό,τι θα τους αναλογούσε. Περιττό να πούμε ότι για την ανακάλυψή τους και την περαιτέρω μελέτη τους χρειάστηκε να αναπτυχθεί ο κλάδος της μοριακής γενετικής.

Οι συγγραφείς που είναι και πανεπιστημιακοί καθηγητές (Εξελικτικής Βιολογίας και Ανθρωπολογίας) έχουν συγκεντρώσει στο πόνημά τους όλη τη γνώση σχετικά με τα εν λόγω στοιχεία. Ετσι το βιβλίο τους, αν και γραμμένο σε απλή σχετικά γλώσσα, μάλλον απευθύνεται σε γνώστες (φοιτητές βιολογίας και... πάνω!). Αντίθετα, τα άλλα δύο βιβλία διαβάζονται άνετα από όλους όσοι έχουν ένα ενδιαφέρον για την ιστορία της επιστήμης. Το πρώτο μάλιστα διαβάζεται άνετα και στην παραλία!

22 August 2009

Βιβλία, βιβλία

Ιάσονα Ευαγγέλου: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ

Ένα φιλοσοφικό δοκίμιο ιδιαίτερης ευαισθησίας, που απαντά σε μια σειρά θεμελιώδη ανθρώπινα ζητήματα:
  1. Σώμα, Ψυχή και Πνεύμα
  2. Ζωή, Έρωτας και Θάνατος
  3. Θάνατος, Μυθολογία και Λαογραφία
  4. Θάνατος, Ψυχολογία και Ψυχανάλυση
  5. Θάνατος και Χρόνος
  6. Θάνατος και Φιλοσοφία
  7. Θάνατος και θρησκευτικές δοξασίες (Μετενσάρκωση – Ανάσταση)
  8. Θάνατος και Παραψυχολογία
  9. Ο Θάνατος και η Τέχνη
  10. Η αθανασία του δημιουργήματος
  11. Μορφές του θανάτου (Αυτοκτονίες Αυτοθυσίες Εκτελέσεις κ.λ.π.)
  12. Θάνατος και ευθανασία
"Ο θάνατος είναι ένα τίποτα για μας", είπε ο Επίκουρος. Πώς όμως αναιρεί η επικούρεια διδασκαλία την καθημερινή επιθανάτια αγωνία των θνητών; Και πώς εφαρμόζει αυτή την οπτική στη ζωή του ο σύγχρονος άνθρωπος; Το τελευταίο και ίσως το καλύτερο βιβλίο του διακεκριμένου στοχαστή Ιάσονα Ευαγγέλου.

Εκδόσεις: Βερέττα, Κοσκινού, 85100 ΡΟΔΟΣ, Τηλ: 2241072648

21 August 2009

Η νύχτα της 4ης Αυγούστου 1789

(του Γεράσιμου Βώκου, καθηγ. ΑΠΘ, ΒΗΜΑ, 15/8/2009)

Στις αρχές Ιουλίου του 1789 έχει ήδη συντελεστεί, σε νομικό επίπεδο, η Γαλλική Επανάσταση: η εθνική κυριαρχία έχει υποκαταστήσει τη μοναρχική απολυταρχία χάρη στην ισχυρή συμμαχία των εκπροσώπων της Τρίτης Τάξης με τους εκπροσώπους του κατώτερου κλήρου και τους εκπροσώπους της φιλελεύθερης μερίδας της αριστοκρατίας.

Αλλά η σημαντική αυτή νομική ανατροπή δεν έχει περάσει ακόμη στα πράγματα, γιατί συναντά τη σθεναρή και απειλητική αντίσταση των σκληροπυρηνικών αριστοκρατών και του βασιλιά, ο οποίος διατάζει να περικυκλωθεί το Παρίσι από 20.000 ετοιμοπόλεμους στρατιώτες με τη σαφή πρόθεση να καταλύσει την Εθνοσυνέλευση. Η ανησυχία, που είναι μεγάλη, κερδίζει πολύ γρήγορα τις λαϊκές μάζες στο Παρίσι, όπου κυριαρχεί το σύνθημα της συνωμοσίας των αριστοκρατών. Για μια ακόμη φορά τον τόνο δίνει ο Μαρά: «Ω συμπολίτες μου! Να παρατηρείτε πάντοτε τη συμπεριφορά των υπουργών για να κανονίζετε αναλόγως τη δική σας. Αντικείμενό τους είναι η κατάλυση της εθνικής μας Συνέλευσης, το μοναδικό τους μέσο είναι ο εμφύλιος πόλεμος... Σας περικυκλώνουν με την τρομακτική μηχανή των στρατιωτών, με τις ξιφολόγχες!»

Η ανταπόκριση του παρισινού λαού ήταν άμεση. Το πλήθος οπλίζεται ενώ συμπλοκές μεγαλύτερης ή μικρότερης έκτασης ξεσπούν στην πόλη. Το αποτέλεσμα είναι η κατάληψη της Βαστίλης στις 14 Ιουλίου, πράξη περισσότερο συμβολική, η οποία όμως ενίσχυσε το κύρος της Εθνοσυνέλευσης, επιτρέποντας ταυτοχρόνως τη συγκρότηση της εθνικής φρουράς που ο στόχος της είναι διπλός: αφενός η υπεράσπιση της επανάστασης από τις απειλές της βασιλικής εξουσίας, αφετέρου όμως η αντιμετώπιση της απειλής εκ μέρους κοινωνικών ομάδων που κρίνονταν ήδη επικίνδυνες.

Την ίδια περίοδο η λαϊκή εξέγερση κερδίζει σχεδόν το σύνολο της χώρας, συμπαρασύροντας τόσο τις πόλεις όσο και την ύπαιθρο, όπου πρωταγωνιστικό ρόλο θα παίξουν οι μάζες των αγροτών. Δυναμικοί, οι τελευταίοι προχωρούν στην κατάργηση των φεουδαρχικών προνομίων στην πράξη: πυρπολούν τους πύργους τόσο των ευγενών όσο και πλούσιων αστών, καταστρέφοντας τα αρχεία και τα τεκμήρια της ιδιοκτησίας. Στο τέλος του Ιουλίου του 1789 το κίνημα των αγροτών, που έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, ενισχύεται από το φαινόμενο του Μεγάλου Φόβου, που τόσο πολύ απασχόλησε τους ιστορικούς της Επανάστασης.

Στο σύνολο της επικράτειας διαδίδονται φήμες, φανταστικές τις περισσότερες φορές, που τρομοκρατούν τον πληθυσμό. Πότε η συνωμοσία των αριστοκρατών οπλίζει στρατιές μισθοφόρων εναντίον των αγροτών. Πότε ομάδες αδίστακτων ληστών βαδίζουν πάνοπλες εναντίον πόλεων και χωριών με σκοπό τη λεηλασία τους. Οι φήμες διαδέχονται η μία την άλλη σε αλλεπάλληλα κύματα που τρομάζουν και εξαγριώνουν τον κόσμο. Αλλά μόλις οι φοβίες εξατμιστούν, μένουν, πραγματικά αυτά, τα προνόμια όσων έχουν και οι διεκδικήσεις όσων δεν έχουν. Ο κίνδυνος, που αργότερα θα ονομαστεί κοινωνική επανάσταση, είναι πλέον ορατός.

Η εθνική Συνέλευση παρακολουθεί τα γεγονότα αδύναμη και κυρίως αμήχανη. Στην πραγματικότητα διστάζει να επέμβει γιατί βρίσκεται μπροστά σε ένα μεγάλο δίλημμα. Θα νομιμοποιήσει τη νέα κατάσταση που έχει προκύψει στην ύπαιθρο ή θα αρνηθεί να υποκύψει στις απαιτήσεις του κινήματος των αγροτών, διακινδυνεύοντας τη συμμαχία της με την τεράστια πλειοψηφία του γαλλικού πληθυσμού; Στις 3 Αυγούστου, ύστερα από θυελλώδεις συζητήσεις, η Συνέλευση μοιάζει να προκρίνει τη λύση της καταστολής, συντάσσοντας το ακόλουθο προσχέδιο: «Η εθνική Συνέλευση πληροφορούμενη ότι η καταβολή φόρων γίνεται αντικείμενο πεισματικής άρνησης, ότι οπλισμένοι άνδρες ασκούν βία εισβάλλοντας στους πύργους όπου καίνε στις αυλές όλους τους τίτλους ιδιοκτησίας, (...) δηλώνει ότι κανένας λόγος δεν μπορεί να νομιμοποιήσει την άρνηση καταβολής των φόρων (...) πριν από τη δική της απόφαση ως προς το πρόβλημα των δικαιωμάτων».

Την επομένη, 4η Αυγούστου, έγινε φανερό ότι το προσχέδιο δεν μπορούσε να εφαρμοστεί και οι πιο ριζοσπαστικοί από τους ηγέτες της αστικής τάξης υποχρέωσαν τη Συνέλευση να προβεί σε σημαντικές υποχωρήσεις. Το βράδυ της ίδια ημέρας προτάθηκε η κατάργηση όλων των φορολογικών προνομίων, καθώς και των αγγαρειών κάθε είδους, όπως επίσης και η εξαγορά των πραγματικών δικαιωμάτων: όλα τα προνόμια που αναγνώριζε το Παλαιό Καθεστώς θυσιάστηκαν στον «βωμό της πατρίδας». Στις 2 το πρωί, έχοντας επίγνωση του ιστορικού βήματος που μόλις είχε κάνει, η Εθνοσυνέλευση αποφάσισε να συμπεριλάβει τον βασιλιά στην απόφασή της, ανακηρύσσοντάς τον «συνιδρυτή της γαλλικής ελευθερίας».

Η διοικητική και πολιτική ενότητα της χώρας, που η απόλυτη μοναρχία δεν μπόρεσε να πετύχει, φάνηκε να ολοκληρώνεται. Με μια ξηρή φράση ανακοινώθηκε η κατάργηση του καθεστώτος που από τότε θα ονομαζόταν παλαιό: «Η εθνική Συνέλευση καταργεί πλήρως το φεουδαρχικό καθεστώς». Από την προκήρυξη των γενικών αρχών στη διατύπωση των συγκεκριμένων διατάξεων ο αγώνας θα είναι μεγάλος και θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την πορεία της επανάστασης στα επόμενα χρόνια. Αλλά το βήμα που συντελέστηκε τη νύχτα της 4ης Αυγούστου 1789 θα γίνει και θα μείνει ορόσημο και σημείο αναφοράς της Μεγάλης Επανάστασης.